Het Trammeke
Het Trammeke is een oud stuwsysteem op de Grote Nete op de grens van Herselt en Westerlo, vlakbij het kasteel van prins de Merode. Het werd eind 19de eeuw gebouwd door P. Langerock. In 1999 werd het integraal beschermd door de Vlaamse regering als monument van belangrijke historische, volkskundige en industrieel-archeologische waarde. Het stuwsysteem is nog grotendeels intact, maar buiten gebruik.
Het Trammeke is een voorbeeld van een mobiele dam die werd gebruikt als stuwsysteem om het waterpeil van de Grote Nete te regelen. Zo konden de landbouwgronden in de omgeving op een gecontroleerde manier voorzien worden van water. Op die manier was een tweede hooibeurt mogelijk. Daarnaast kon de vijver van het kasteeldomein de Merode dankzij Het Trammeke jaarlijks uitgespoeld worden. Het verhogen van het waterpeil liet ten slotte toe dat de bedding stroomafwaarts van Het Trammeke beter onderhouden werd. Dat zorgde voor eenvoudiger vervoer van ijzerzandsteen over de Grote Nete.
Het Trammeke speelde dus een belangrijke rol in het lokale economische leven.
De werking van Het Trammeke
1. Het Trammeke bestaat uit twee delen. Aan de Netekant van Herselt (linkeroever) ligt het zogenaamde ‘Trammeke’. Aan de kant van Westerlo bevindt zich het trekmechanisme.
2. Met dit trekmechanisme werd de lange ijzeren balk over de Grote Nete getrokken en vastgezet op de arduinen blokken aan weerskanten. Houten planken op de ijzeren balk vormden hierbij een loopbrug. De bak aan het uiteinde van de balk werd gevuld met grind als tegengewicht. De iets hogere plaatsing van het trekmechanisme voorkwam tevens dat de ijzeren balk de Grote Nete inzonk.
3. Onder het wateroppervlak, op de bodem, bevindt zich een sleuf. Deze werd eerst door een dorpeling vrijgemaakt van stenen en slib. Daarna stak een andere persoon vanop de metalen balk houten balken naar beneden tot in de gleuf. De druk van de stroming zorgde ervoor dat de houten balken in de gleuf en tegen de metalen balk bleven staan.
4. Wanneer dit over de hele breedte van de rivier gebeurde, steeg het waterpeil stroomopwaarts van de dam en vloeide het Netewater over in o.a. de Varendonkse Beek. Zo konden de omliggende landbouwgronden geïrrigeerd worden.
5. Na de irrigatie werden de houten balken verwijderd en werd de metalen balk door hetzelfde trekmechanisme weer op zijn plaats getrokken. Hiervoor bevestigde men de kabel aan de achterkant van de metalen balk, waarna de kabel over een katrol naar de overkant werd geleid.
Dit infobord en bijhorende webpagina kwam tot stand dankzij de medewerking van Gemeente Westerlo, Gemeente Herselt, Westelfolk, De Vrienden van Bergom en Heemkring Ansfried.
Architect Langerock
Architect Langerock voerde in die periode belangrijke bouwwerken uit in Westerlo; vernieuwingen aan het oude slot (afbraak van veel gebouwen binnenplein voor de slotgracht), de nieuwe toegang tot de donjon, restauratie kerk en bouw grafkelder en kapel, bouw nieuw kasteel… Langerock staat hieronder als 2de van links afgebeeld en rechts daarnaast koning Leopold II.
Koning Leopold II kwam ‘volgens de overlevering’ geregeld langs bij de familie de Merode.
